Child Labour Information in Marathi बालमजुरी बद्दल संपूर्ण माहिती आपल्या देशासाठी आणि संस्कृतीसाठी बालमजुरी ही गंभीर समस्या आहे. आज या विषयावर चर्चा करताना आपल्या नैतिक जबाबदाऱ्या समजून घेण्याची वेळ आली आहे. बालमजुरी बंद करणे आज आपल्या समाजासाठी अवघड बनले आहे, कारण फक्त मुलांचे पालकच त्यांना कामाला लावू लागले आहेत. आपल्या देशात कठीण काम करताना लहान मूल पाहणे आता नेहमीचे झाले आहे.
मोठमोठ्या कंपन्या आणि माफियांनी बालकामगारांना किफायतशीर उद्योग बनवले आहे. त्यामुळे आपल्या देशात बालमजुरी वाढत असून, मुलांचे बालपण नष्ट होत आहे. परिणामी, मुलांचे भवितव्य धोक्यात आले आहे आणि देशभरात गरिबी पसरली असून, देशाच्या विकासासमोर आव्हाने निर्माण झाली आहेत.
इतर सर्व देशांप्रमाणेच भारतात बालमजुरीवर बंदी आहे. आपल्या समाजात बालमजुरी हा निषिद्ध विषय बनला आहे. काळाच्या ओघात बालमजुरीचा प्रश्न गंभीर होत चालला आहे. या समस्येकडे वेळीच लक्ष न दिल्यास संपूर्ण देशाचे भवितव्य धोक्यात येऊ शकते.
बालमजुरी बद्दल संपूर्ण माहिती Child labour information in Marathi
Table of Contents
बालमजुरी म्हणजे काय? (What is Child Labour in Marathi?)
बालमजुरीची व्याख्या एखाद्या मुलाचे बालपण हिरावून घेणे आणि त्या बालकाची जबरदस्ती करणे अशी केली जाते. मुलांना त्यांच्या कुटुंबापासून वेगळे करून त्यांना गुलामांसारखे वागवले जाते. इतर शब्दांत, बालमजुरी म्हणजे पैशाच्या बदल्यात किंवा इतर कोणत्याही प्रकारच्या लोभाच्या बदल्यात मुलाच्या बालपणात केलेले कोणतेही कार्य. या प्रकारचे मोबदला सहसा पैसे किंवा गरजांसाठी बदलले जाते.
सोप्या भाषेत सांगायचे तर १४ वर्षांखालील मुलांना त्यांच्या बालपण, खेळ आणि शिक्षणाच्या हक्कापासून वंचित ठेवले जाते, तसेच कमी पैशात नोकरी करून त्यांना शारीरिक, बौद्धिक आणि सामाजिकदृष्ट्या त्रास दिला जातो आणि त्यांना मजुरीसाठी भाग पाडले जाते. बालमजुरी म्हणजे मुलांचे शोषण करणे आणि त्यांचे तरुणांचे श्रमात रूपांतर करणे अशी व्याख्या केली जाते.
बालकामाला सक्त मनाई आहे. समाजातील प्रत्येक घटक या प्रकाराचा निषेध करतो. १९५० च्या भारतीय संविधानाच्या २४ व्या कलमानुसार १४ वर्षांखालील मुलांना मजूर, कारखाने, हॉटेल, ढाबे, घरगुती नोकर आणि इतर प्रकारचे बालमजुरी म्हणून काम करण्यास भाग पाडले जाते. जर कोणी असे करताना पकडले गेले तर त्याला शिक्षा होईल. योग्य दंडाला सामोरे जावे. सर्वात अलीकडील आकडेवारीनुसार, भारतात सुमारे ३५ दशलक्ष तरुण बालकामगार म्हणून काम करतात. उत्तर प्रदेश, बिहार आणि राजस्थानमध्ये बालमजुरीचे प्रमाण सर्वाधिक आहे.
बालमजुरी संबंधित समस्यांचा (Issues related to child labour in Marathi)
- आपल्या देशात गरिबी हे बालमजुरीचे प्रमुख कारण आहे. कमी उत्पन्न असलेल्या घरातील लोक स्वतःचा उदरनिर्वाह करू शकत नाहीत, म्हणून ते आपल्या मुलांना लहान मुलांप्रमाणे कामाला लावतात.
- ज्ञानाच्या कमतरतेमुळे, पालकांचा असा विश्वास आहे की त्यांची मुले जितक्या लवकर कमवू लागतील तितके चांगले.
- काही पालक लोभी असतात, स्वत: काम करायला तयार नसतात आणि त्याऐवजी आपल्या मुलांना काही रुपयांसाठी कठोर मजुरी करायला पाठवतात.
- बालमजुरीला देखील प्रोत्साहन दिले जाते कारण मुलांना कामासाठी मोबदला म्हणून कमी मोबदला दिला जातो, म्हणून नियोक्ते तरुणांना कामावर ठेवण्यास प्राधान्य देतात.
- आपल्या देशात लाखो मुले अनाथ आहेत, हे बालमजुरी वाढण्याचे एक कारण आहे. काही माफिया सदस्य तरुणांना धमकावतात आणि त्यांना भीक मागायला आणि मजुरीसाठी पाठवतात.
- काहीवेळा तरूणांना हॉटेल, ढाबे, चहाची दुकाने आणि उद्योगांमध्ये काम करावे लागते, कारण कुटुंबाच्या मजबुरीमुळे अपघात होतात, ज्यामध्ये घरात कमावती व्यक्ती नसते. त्यासाठी जाणे आवश्यक आहे
- भारताची लोकसंख्या झपाट्याने वाढत आहे, ज्यामुळे प्रमुख वस्तूंच्या किंमती दररोज वाढत आहेत. परिणामी, गरीब लोक त्यांच्या कुटुंबाचे पालनपोषण करू शकत नाहीत, कुटुंबातील सर्व सदस्यांना काम करण्यास भाग पाडले जाते, ज्यात मुलांचा समावेश होतो, ज्यांना इच्छा नसतानाही कठोर परिश्रम करावे लागतात.
- भ्रष्टाचार हे बालमजुरीचे दुसरे कारण आहे; परिणामी, मोठ्या हॉटेल्स, ढाब्यांचे आणि कारखान्यांचे मालक पकडले गेल्यास त्यांना लाच मिळेल हे माहीत असल्याने ते सापडण्याची भीती न बाळगता मुलांना कामावर ठेवतात. परिणामी बालकामगारांमध्ये भ्रष्टाचार हा एक महत्त्वाचा घटक आहे.
- भारत सरकारने बालमजुरी रोखण्यासाठी कायदे केले आहेत, परंतु त्या नियमांमध्ये असंख्य दोष आहेत, ज्यामुळे लोकांना बालकामात गुंतवून ठेवता येते. परिणामी लोक बालमजुरी करतात आणि कायद्याचे नेहमीच योग्य पालन होत नाही.
बालमजुरीचे परिणाम (Consequences of Child Labour in Marathi)
- बालपण हा आपल्या आयुष्यातील सर्वोत्तम काळ आहे कारण आपल्याला कशाचीही काळजी करण्याची गरज नाही. आम्ही खेळण्यांसह खेळतो आणि प्रत्येकजण आम्हाला आवडतो. आपल्याला हवे ते वाचण्याचे पूर्ण स्वातंत्र्यही आहे. मात्र, बालकामगार म्हणून काम करणारी मुले कधीही खेळू शकत नाहीत किंवा त्यांना हवे तसे काम करू शकत नाहीत. परिणामी त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य कामगार म्हणून काम केले.
- मुले म्हणून काम करणारी मुले वारंवार कुपोषित असतात कारण त्यांचे नियोक्ते त्यांना अन्न न देता जास्त तास काम करण्यास भाग पाडतात. परिणामी, त्यांच्या शरीरात उर्जा संपुष्टात येते आणि ते शेवटी उपासमारीला बळी पडतात.
- लहान मुले म्हणून काम करताना अनेक मुले आणि महिलांवर शारीरिक अत्याचार केले जातात, जे दुहेरी त्रासदायक आहे. एका सर्वेक्षणानुसार, जवळजवळ ४०% अल्पवयीन मुले जे लहान मुलांचे काम करतात त्यांच्यावर शारीरिक अत्याचार होतात. ही खरोखर धोकादायक परिस्थिती आहे ज्याकडे थोडे लक्ष दिले जाते.
- काम करताना मुले वारंवार चुका करतात. मोठी माणसे सुद्धा चुका करतात, पण मुलांवर टीका करणे सोपे असते, म्हणून त्यांचे मालक त्यांच्यावर मानसिक छळ करतात. याचा मुलाच्या मेंदूवर विपरीत परिणाम होतो.
- लहानपणी पालकांनी आपल्या मुलांना थोड्या पैशासाठी पगारावर ठेवले, पण त्यांना हे माहीत नसते की जर त्यांना लिहिता वाचता येत नसेल, तर त्यांना नोकरी मिळणार नाही आणि त्यांना कष्ट करावे लागतील. त्यांच्या उर्वरित आयुष्यासाठी. परिणामी, तो आपले उर्वरित आयुष्य गरिबीत घालवेल.
- कमी उत्पन्न असलेल्या घरातील बहुसंख्य मुलांना लिहिता-वाचता येत नसल्याने, ते चांगली नोकरी करू शकत नाहीत आणि देशाच्या विकासात सहभागी होऊ शकत नाहीत, त्यामुळे देशाचा आर्थिक विकास मंदावतो.
- जेव्हा तरुणांना मजुरीसाठी भाग पाडले जाते तेव्हा लोक ओंगळ शब्द वापरतात. शिवाय, त्यांची राहणीमानही दयनीय आहे. त्यांच्या भाषेचा आणि जीवनशैलीचा परिणाम म्हणून मुले त्यांच्यासोबत राहू लागतात आणि त्यांचे मानसिक स्वास्थ्य बिघडते, त्यामुळे चांगला समाज घडणे अशक्य होते.
- मूल अजूनही निरक्षर आहे. देशाचे भविष्य दिवसेंदिवस अंधकारमय होत आहे. परिणामी, बेरोजगारी आणि गरिबी वाढत आहे.
- मुलांना काम करायला लावल्याने त्यांच्या शारीरिक, मानसिक, बौद्धिक आणि सामाजिक विकासात व्यत्यय येतो.
बालमजुरी किंवा बालमजुरीविरूद्ध प्रतिबंधात्मक उपाय (Child labor or preventive measures against child labour)
बालमजुरी ही आपल्या समाजासाठी एक पीडा आहे, कारण ती आपल्याला अन्यायमुक्त होण्यापासून रोखते. आपण नेहमी लक्षात ठेवले पाहिजे की आपण तरुणाला नोकरी शोधण्याऐवजी पैसे किंवा अन्न देऊन त्याचे कोणतेही उपकार करत नाही; उलट आपण त्याच्या भविष्याशी खेळत आहोत:
- बालमजुरी दूर करण्यासाठी प्रथम आपली मानसिकता बदलली पाहिजे. पहिली गोष्ट म्हणजे बालमजुरी संपवण्यासाठी कोणत्याही मुलाला त्यांच्या घरात किंवा कार्यालयात काम करू नये.
- बालमजुरीला प्रतिबंध करण्यासाठी, कठोर आणि कठोर कायदे बनवले जावेत. जेणेकरुन लहानपणी काम करताना कोणाची भीती वाटणार नाही.
- जर तुम्हाला बालमजुरीची घटना आढळली तर तुम्ही प्रथम स्थानिक पोलिस स्टेशनला तक्रार करावी.
- बालमजुरी अस्तित्त्वात असलेल्या दगडांच्या हृदयाविरुद्ध आपण बोलले पाहिजे.
- सामान्य माणसाने बालमजुरीबद्दल जागरुक असले पाहिजे आणि आपल्या समाजात ते रोखण्यासाठी काम केले पाहिजे.
- गरीब पालकांनी त्यांचे संपूर्ण लक्ष त्यांच्या मुलांच्या शिक्षणावर द्यायला हवे कारण सरकार आता काही शाळांमध्ये मोफत शिक्षण, भोजन आणि वैद्यकीय सेवा पुरवते.
- कारखाने आणि दुकानातील कामगारांनी शपथ घ्यावी की बालमजुरी किंवा मजुरांचा वापर केला जाणार नाही आणि जे काम करतात त्यांना बंद केले जाईल.
- कोणतीही वस्तू खरेदी करण्यापूर्वी आपण दुकानदाराकडे त्याच्या तंत्रज्ञानाची चौकशी केली पाहिजे. हा प्रश्न विचारून आपण समाजात जागरूक वातावरण निर्माण करू शकतो. बालमजुरीमुळे निर्माण होणारी कोणतीही गोष्ट टाळली पाहिजे.
- आपल्याला बालकामगार आढळल्यास, आपण प्रथम मुलाच्या कुटुंबातील सदस्यांशी बोलले पाहिजे. त्यांची परिस्थिती पाहता, त्यांनी त्यांना त्यांच्या मुलाच्या संभाव्यतेबद्दल माहिती दिली पाहिजे. बालमजुरीचे तोटे आणि कायदेशीर परिणाम मुलांच्या कुटुंबियांना समजावून सांगितले पाहिजेत.
- अलिकडच्या वर्षांत आपल्या देशाची शैक्षणिक प्रणाली सुधारलेली नाही. त्यामुळे ग्रामीण आणि दुर्गम भागातील मुलांना अजूनही लिहिता-वाचता येत नाही. परिणामी, त्याला त्याच्या तारुण्यात लहानपणी काम करावे लागते.
- भ्रष्टाचाराच्या परिणामी बालमजुरीमध्ये गुंतलेले गुन्हेगार एकतर तात्काळ सोडले जातात किंवा त्यांना अटक केली जात नाही. लहान मुलांना काम करण्याची गरज असल्याने आपण भ्रष्टाचाराचा मुकाबला केला पाहिजे.
- आपल्या समाजात अनेक सभ्य लोक आहेत, परंतु आपल्याला आणखी चांगल्या लोकांची गरज आहे जे किमान एका गरीब मुलाच्या शिक्षणाचा संपूर्ण खर्च भरू शकतील कारण आपण आपल्या समाजाची जबाबदारी घेतल्याशिवाय काहीही होणार नाही. कारण सरकार सर्व काही करू शकत नाही, आम्ही वंचित तरुणांना त्यांच्या शैक्षणिक कार्यात मदत केली पाहिजे.
बालमजुरी संबंधित दुखापती कमी करण्यासाठी सरकारने केलेल्या कृती (Child labour information in Marathi)
- देशाला बालमजुरीमुक्त करण्याच्या उद्देशाने सरकारने अनेक कायदे केले आहेत. तथापि, आम्ही आणि तुम्ही पत्राचे नियम पाळल्याशिवाय आम्ही देशाला बालमजुरीपासून पूर्णपणे मुक्त करू शकणार नाही. सरकारने काही कायदे केले आहेत –
- द चाइल्ड लेबर (प्रतिबंध आणि नियमन) (प्रतिबंध आणि नियमन) कायदा १९८६ – बालमजुरी दूर करण्यासाठी, आमच्या सरकारने १९८६ मध्ये बालकामगार कायदा स्वीकारला, जो १४ वर्षाखालील मुलांना काम करण्याची परवानगी देतो. ते पूर्ण न केल्यास तो फौजदारी गुन्हा मानला जाईल.
- बाल न्याय (केअर अँड प्रोटेक्शन) (केअर अँड प्रोटेक्शन) ऑफ चिल्ड्रन ऍक्ट २००० – या कायद्यानुसार, जो कोणी मुलांना काम करायला लावतो किंवा सक्ती करतो त्याला गंभीर परिणाम भोगावे लागतील. माझा जाण्याचा बेत आहे.
- २००९ चा बालकांचा मोफत आणि सक्तीच्या शिक्षणाचा हक्क कायदा – हा कायदा २००९ मध्ये संमत करण्यात आला, आणि तो ६ ते १४ वर्षे वयोगटातील मुलांना, तसेच गरीब आणि गरीब मुलांना खाजगी शाळांमध्ये मोफत शिक्षण देतो. एक चतुर्थांश जागा अपंग तरुणांसाठी समर्पित केल्या जातील.
निष्कर्ष
बालमजुरी ही आपल्या देशातील एक गंभीर समस्या आहे आणि ती लवकर दूर केली नाही तर ती आपल्या देशाच्या प्रगतीत अडथळा ठरेल. त्याच बरोबर हसत खेळत, अभ्यास करणारी मुले खूप मेहनत करताना आढळतील, ज्यामुळे आपल्या देशाच्या भविष्याला हानी पोहोचेल.
म्हणूनच आपण आता बालमजुरीविरोधात बोलले पाहिजे आणि बालमजुरी करणाऱ्या कोणत्याही तरुणाची जवळच्या पोलीस ठाण्यात तक्रार केली पाहिजे. बालमजुरी दूर करणे ही केवळ सरकारची जबाबदारी नाही; ती देखील आपली जबाबदारी आहे.
बालमजुरी ही एक मोठी सामाजिक समस्या आहे. या परिस्थितीचा लवकरात लवकर सामना करण्यासाठी सर्वांनी मिळून प्रयत्न केले पाहिजेत. या परिस्थितीवर लवकरच काही केले नाही तर संपूर्ण देश दीमक सारखा पोकळ होईल. मुले हे आपल्या देशाचे भविष्य आहेत.
बाल्यावस्था अंधारात आणि बालमजुरीत व्यतीत झाली तर सशक्त भारताचा अंदाज कसा येईल? नवा भारत घडवायचा असेल तर बालमजुरी दूर केली पाहिजे. हे केवळ आमच्या आणि सरकारच्या सहकार्यानेच शक्य आहे.
मराठीत बालमजुरी म्हणजे काय?
बालकामगार मराठी मराठी
बालमजूर ⇄ बालमजूर.
बालकामगार हा कोणत्या प्रकारचा गुन्हा आहे?
कोणत्याही कामासाठी मुलाला कामावर ठेवणे हा दखलपात्र फौजदारी गुन्हा आहे.
बालकामगार कायद्याचा भंग केल्यास संबंधितांना किती कारावासाची शिक्षा होऊ शकते *?
दोषींवर कडक दंडात्मक कारवाई करण्याच्या, किंवा तुरुंगवासाच्या शिक्षा देण्याच्या तरतुदीही त्यामध्ये आहेत. मात्र, या अधिनियमाच्या कक्षेमधून कुटुंबे व प्रशिक्षण संस्थांना वगळण्यात आलेले आहे. नियमभंग करणा-याना ३ महिन्यांपासून ते १ वर्षापर्यंत तुरुंगवास, व त्यासोबत र १०,००० ते र २०,०००/- दंड होऊ शकतो.
बालमजुरीची शिक्षा काय?
(d) या कायद्याच्या किंवा त्याखाली केलेल्या नियमांच्या इतर कोणत्याही तरतुदींचे पालन करण्यात किंवा त्यांचे उल्लंघन करण्यात अयशस्वी झाल्यास, एक महिन्यापर्यंत वाढू शकेल असा साधा कारावास किंवा दहा हजार रुपये दंड किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकतात .
बालमजुरी सर्वात सामान्य कुठे आहे?
उप-सहारा आफ्रिका हा प्रदेश आहे जेथे बालमजुरी सर्वात जास्त प्रचलित आहे, आणि ज्या प्रदेशात प्रगती सर्वात कमी आणि कमी सुसंगत आहे.
